Hiephoi, ik ben een feminist! – uit het F-boek

ARTIKEL – F-boek: feminisme van nu in woord en beeld.

Het was oktober 2012. In een kamertje in het Van Unnikgebouw op de Utrechtse Uithof besprak ik met mijn begeleider het onderwerp voor mijn bacheloronderzoek waar ik een jaar lang over zou lezen, voor zou interviewen en over zou schrijven. In mijn hoofd speelde het onderwerp ‘vrouwen aan de top’, een thema waar ik me al een tijdje boos over maakte. Ik geloofde en geloof nog steeds niet dat wij in een wereld leven waarin we los van onze aangeleerde vooroordelen onze werknemers kunnen kiezen. Denk je dat iemand die vooral mannen in de top ziet, vrouwen evenredig met succes associeert als mannen? Dat sollicitatieprocedures altijd via de officiële weg gaan en dat het niet makkelijker is om het intern op te lossen (waar nu dus nog vooral mannen werken)? Wij bespraken deze en andere thema’s. Na afloop van het gesprek stond ik op uit mijn stoel en zei ik: ‘Maar ik wil er geen feministisch manifest van maken, hoor!’ Mijn (overigens mannelijke) begeleider antwoordde: ‘Waarom niet?’ Deze vraag zette mij aan het denken. Waarom wil ik me niet zo noemen? Uiteindelijk besloot ik dat ik precies deze vraag wilde onderzoeken. Want: daar waar het jeukt, daar moet je zijn.

Het bleek een wijdverspreid fenomeen. Weinig mannen en vrouwen noemen zich een feminist, maar bijna iedereen staat wél achter de definitie. Want wat is feminisme? Van oudsher richt het feminisme zich vooral op hoe vrouwen dezelfde rechten kunnen verwerven als mannen. Maar feminisme heeft zich ook altijd beziggehouden met andere aspecten van ongelijkheid, zoals etniciteit, leeftijd en inkomen. Die thema’s krijgen de laatste tijd zelfs steeds meer aandacht. Het gaat dus ook over hoe mannen bepaalde rechten en kansen verdienen die vrouwen al hebben. Denk daarbij aan voogdijrechten en respect voor fulltime huisvaderschap. In het algemeen wil het feminisme dat personen en groepen een gelijk aandeel hebben in of gelijke toegang krijgen tot zaken die als belangrijk worden gezien in de samenleving, zoals inkomen, kennis, status, invloed en waardering. En daar is dus bijna niemand het mee oneens. Ik denk wel eens: je kunt beter een term hebben voor de mensen die ertégen zijn dan voor de mensen die ervóór zijn. Want die eerste groep is veel kleiner.

Dat ‘Ik ben geen feminist, maar…’-fenomeen is deels te verklaren door individualisering; we doen minder in groepen en willen origineel zijn. Een andere oorzaak is dat we in een kapitalistische wereld leven. Als er geld mee te verdienen is, heeft iets top priority; zo niet, dan niet. Zo is ‘vrouwen aan de top’ een populairder thema dan alledaags seksisme. Voor dat eerste thema wordt bovendien als argument gebruikt dat uit onderzoek blijkt dat meer vrouwen in topposities leidt tot meer omzet. Uhmmm… is ‘rechtvaardigheid’ niet reden genoeg?

Maar het allerbelangrijkste obstakel voor feminisme zijn de negatieve connotaties. Feminisme wordt geassocieerd met (onmodieuze) tuinbroeken, hysterie, (vies) okselhaar, de slachtofferrol innemen en bh-verbrandingen. Feministen worden gezien als mannelijk maar óók als mannen hatend. (Ironisch hè?) Tegelijkertijd geven mensen toe dat ze heden ten dage nooit een feminist zijn tegengekomen die aan deze termen voldeed.

Is het van belang dat we deze obstakels tackelen? Ja. Dat is het zeker. Want het feminisme is nog niet af. Om zomaar een onderwerp van onze to-do-lijst te halen: in Nederland wordt (bijna) alleen medisch onderzoek gedaan op mannen. Onderzoek op vrouwen wordt te ingewikkeld genoemd, want ‘dan interfereren de hormonen’. Met als resultaat dat vrouwen medicijnen slikken die voor het mannenlichaam zijn bedoeld. En ja, dan interfereren die hormonen ook gewoon, hoor. Hierdoor leven vrouwen langer in ziekte en pijn dan nodig is. En dan heb ik het nog niet eens gehad over het institutioneel racisme, huiselijk geweld (door mannen én vrouwen) en de salariskloof tussen man en vrouw, blank en zwart en hoog-en laagopgeleid.

Maar hoe? Hoe kun je ‘feminisme’ verbeteren? Ik stel een drieledig plan voor: bewustzijn verhogen, herdefiniëring en imagoverbetering.

Mensen moeten ten eerste weten dat er nog wat te doen is en wat dan precies. Uit mijn bacheloronderzoek bleek dat door vakken in genderstudies te volgen mensen zich sneller met feminisme identificeren. Ik droom dan ook van een wereld waarin van de basisschool tot aan de universiteit gender en andere thema’s van ongelijkheid onderwezen worden. Een andere vorm is consciousness raising. CR-groepen bestaan uit mensen die elkaar vertellen over hoe zij persoonlijk ongelijkheid ervaren. En die elkaar steun en een luisterend oor bieden. Dat is bewustwording waar je blij van wordt.

Daarnaast is herdefiniëring nodig. Het moet inclusiever (dus niet alleen gericht op hoogopgeleide blanke vrouwen), het moet met mannen, het moet met humor en het moet leuk zijn. De wereld verbeteren voelt voor velen als iets plichtmatigs, iets serieus en iets waarbij je grijze kleren moet dragen. Maar als je het leuk maakt voor jezelf is de kans dat je doorzet veel groter. Dus: gebruik in je acties schoonheid, creativiteit en spel en maak het sociaal.

Ten slotte is er de imagoverbetering. Waarom zouden enkel bedrijven als McDonald’s aan rebranding kunnen doen? Feminisme mag hipper, vrolijker en met meer rolmodellen. Daar is de afgelopen tijd al aardig wat in verbeterd. Acteurs Emma Watson en Joseph Gordon-Levitt en zangeressen Taylor Swift en Beyoncé gingen hem al voor, maar sinds kort geeft ook Daniel Radcliffe (hoofdrolspeler in de Harry Potter-films) het toe: ‘I think I’m a feminist.’

Voor mij zit het na mijn feministisch onderzoeksjaar al helemaal goed. Als ik nu ‘feminisme’ hoor, krijg ik een warm gevoel vanbinnen, hoor ik ‘halleluja’ zingen, en zie ik kleurige bloemen bloeien. Ik heb het zelf aan den lijve ondervonden: blootstelling aan feminisme maakt je feminist. Dus lezer van dit boek: pas op! 😉

Wat ik in de afgelopen twee jaar persoonlijk meemaakte, zag ik ook weerspiegeld in de maatschappij. Steeds vaker verschenen artikelen met feministische ideeën. In het begin las ik alles en dacht ik steeds: wat toevallig dat ze zich nu ook bezighouden met iets waarmee ik me bezighoud. Na een tijdje snapte ik: dit is geen toeval, er is hier iets gaande. Het is de Zeitgeist. De wereld wil weer feminisme, snakt er weer naar, heeft er weer zin in. Misschien niet met dat woord, maar gelijkheid is weer hip en vers.

Dit gaan we dus samen doen, met zijn allen. Ja, ook jij. Waarschijnlijk zit je nu nog met één angst. Het is een angst die ik vaak bespreek op verjaardagen en feestjes. Ik zeg: ‘Mijn wens is een wereld waarin mensen gelijk zijn.’ Mijn gesprekspartner zegt: ‘Maar dat is toch verschrikkelijk saaaaiiii! Dan worden we allemaal hetzelfde!’ Mensen zijn bang dat er een eenheidsworst zal ontstaan als mijn wens zou uitkomen. Maar wees gerust: het tegenovergestelde is waar. Als je besluit dat een mens een mens is en dat dat de enige waarheid is die van belang is, geef je daarmee een mens een onmetelijke vrijheid om te zijn wie hij wil zijn. Een man kan dan hakken of een rok dragen. Een vrouw kan dan kort haar hebben en haar baard laten staan. En misschien bedenken we nog wel stijlvormen die we door al het hokjesdenken van de afgelopen decennia in onze gekste dromen nog niet hadden kunnen bedenken. Dit idee heeft niet alleen betrekking op kleding, maar ook op hoe je behandeld wordt en hoe je anderen behandelt, wat voor bijdrage je levert aan de maatschappij en hoe je je tijd spendeert. Op alle vormen van gedrag dus. Er ontstaat dan ruimte voor immense creativiteit en specificiteit. Zoals filosoof Michel Foucault schreef: ‘Develop your legitimate strangeness.’ Oftewel: je hebt het recht om vreemd te zijn. Dat is zelfs jouw doel. Er is niks anders jouw doel dan om precies jou te zijn. Laten we met zijn allen erkennen hoe gelijkwaardig iedereen is en niet meer proberen op basis van nutteloze kenmerken elkaar rollen toe te schrijven. Dan zal dit een kleurrijke en boeiende wereld zijn.

Je denkt nu misschien: ‘Leuk, Lauren, maar ben jíj dan zo onbevooroordeeld?’ Het antwoord is: ‘Nee.’ We zijn allemaal seksisten en racisten. We moeten ons er alleen bewust van worden. Het is een inconvenient truth die we moeten voelen en ervaren. In mijn eigen leven probeer ik dat onder andere door mensen van allerlei etniciteiten, religies en achtergronden te leren kennen. Mensen vragen mij: ‘Ja, maar dat moet je toch niet forceren?’ Dan zeg ik: ‘De wereld ís geforceerd. Het enige wat ik probeer, is het een beetje terug te buigen.’ Feminisme is een feestje! Join the crowd. •

WELKE FEMINIST BEN JIJ?

Er zijn verschillende houdingen die je kunt hebben ten aanzien van feminisme. Je valt sowieso onder één van deze. Laten we ophouden met doen alsof we ergens ‘neutraal’ in staan. Weet wat voor feminist je bent en wees er duidelijk over. Dan kunnen we er tenminste over praten, ruziemaken en discussiëren! #zin in!

De radicale feminist is de meest bekende en besproken feminist. Zij ziet van oudsher de man als de bron van sekseongelijkheid. Radicaal feminisme wordt ook wel eens uitgelegd in termen van het radicaal doorvoeren: bijna al het leed wordt door de patriarchie veroorzaakt – de economische crisis, armoede, honger.

De gewone feminist is gewoon feminist. Hij/zij heeft de intentie om in zijn of haar handelen gelijkheid te verhogen of om ten minste zo min mogelijk de bestaande ongelijkheid te versterken. Hij/zij doet aan feminisme en noemt zichzelf feminist.

De situational feminist zegt alleen dat hij of zij feminist is in bepaalde situaties. Bijvoorbeeld in situaties waarin hij/zij ervan overtuigd is of vermoedt dat de mensen dezelfde definitie en connotaties hebben van de term als hij/zij zelf.

De border feminist zet zich in voor feminisme maar noemt zichzelf geen feminist. Omdat het het allerbelangrijkste is te laten zien waar je achter staat. Hoe jij je identiteit definieert doet er verder niet toe. Het gaat om de samenleving!

De non-feminist is geen feminist. Hij/zij doet er niks mee en noemt zich niet zo. Bijvoorbeeld omdat hij of zij er nog nooit van gehoord heeft. Of omdat hij of zij niet weet hoe hij/zij zich ertoe moet verhouden. ‘Ik heb wel andere zaken om me mee bezig te houden, zeg!’ Belangrijk is dat non-feministen ook gewoon met mensen van allerlei geslachten en bijbehorende sekserollen moeten omgaan.

De anti-feminist is vanzelfsprekend tegen het feminisme. Soms is het gewoon heel lekker om helemaal anti dat ideologische gedoe te zijn en te zeggen dat je iets haat. Of wanneer je een vrouw bent gewoon jezelf de schuld te geven. Dat is helemaal niet erg. Of misschien geloof je niet dat er ongelijkheid is, want je ziet het helemaal niet. Anti-feminisme, that’s your thing. •